Shuhari en Shoshin

T.K. Chiba

Dit is een artikel van Chiba Sensei (1940-2015), een leerling van O'Sensei en bekend om zijn 'daadkrachtige' stijl , over groei in Aikido en de open instelling die daarbij nodig is. Chiba Sensei gaf les in Engeland en Europa, en later in de VS, waar hij in 2000 een eigen organisatie Birankai stichtte voor de vele studenten die hij had verzameld. Hij werd tot 8e dan gepromoveerd. In dit artikel en 2 (volgende) interviews gaat hij in op de Japanse concepten 'Shu-Ha-Ri' en 'Shoshin', respectievelijk de ontwikkelingsstadia uit de Japanse kunsten en de beginnersmind, om meer inzicht te geven in de focus of richting van de persoonlijke ontwikkeling van Aikido training en de noodzaak van een open instelling in ieder stadium van die ontwikkeling. Het is een serie artikelen uit 1989-1990, waarbij hij ook in gaat op de Amerikaanse situatie van het Aikido van toen. Dit is misschien minder relevant voor nu, maar de uiteenzetting van deze Japanse concepten voor Aikidoka's uit een meer Westerse cultuur biedt nog altijd goede aanknopingspunten voor de persoonlijke groei in Aikido voorbij 'technieken' en 'examens'. Oorspronkelijke titel: Structure of Shu-Ha-Ri, and the penetration of Shoshin. Uit: Sansho, Aikido Jouranl of the USAF Western Region, 6 (2) 1989.

Tussen de woorden die we veel gebruiken en die we verondersteld worden te begrijpen, zijn er die, wanneer we er de volle aandacht op richten om hun betekenis te bepalen, laten zien hoe weinig helder en onduidelijk ons begrip ervan eigenlijk is.

Het woord Shoshin, dat veel gebruikt wordt door gevechtskunstbeoefenaren, is daar misschien wel één van. Er wordt altijd vanuit gegaan dat Budo (krijgskunst) begint met Shoshin en eindigt met Shoshin. Budo kan daarom eigenlijk niet worden begrepen zonder eerst een heldere definitie te hebben van de betekenis van Shoshin.

De betekenis van de twee karakters die Shoshin voorstellen, kan als volgt worden omschreven: Sho betekent ‘eerst’ of ‘begin’; Shin bekent ‘mind’, ‘spirit’ of ‘houding’ en dit wordt samen vertaald met ‘beginnersmind’^[i]. Het duidt op de instelling of houding van een volledige beginner wanneer deze met Budo begint. Deze wordt gekenmerkt door bescheidenheid, zachtmoedigheid, oprechtheid, zuiverheid en een dorst om de weg te zoeken.

In Japan wordt Budo als discipline over het algemeen gezien als, of verwacht te zijn, streng en hard, waar vele jaren van training voor nodig zijn om het te beheersen. In Shoshin vindt men een instelling van volharding, opoffering, toewijding en zelfbeheersing. Waarom kijken Japanners op deze manier naar Budo training (in tegenstelling tot de Amerikaanse instelling, waar over het algemeen plezier voorop staat)? Japanners begrijpen dat het onmogelijk is om de kunst te beheersen zonder de vastberadenheid om door vele jaren van training heen te gaan, verschillende fasen te passeren en tot aan de fysieke grens te gaan en soms verder dan dat. Japanners onderkennen ook dat er in de uiteindelijke voltooiing van de fysieke beheersing van de kunst een spirituele realisatie ligt die iemand verder kan brengen.

De toestand die bereikt wordt door spirituele verwezenlijking, de hoogste staat van Budo, wordt vaak uitgedrukt als Mushin of de staat van No-Mind. Dit wordt weergegeven in het beeld van een heldere spiegel die alles wat er voor komt precies weerkaatst zoals het is. De staat van No-Mind weerspiegelt alles wat er voor langs komt, of het nu komt of gaat, zonder inmenging van de wil of een overtuiging. Er is echter een belangrijk verschil tussen een statische spiegel en deze actieve toestand van de geest. De actieve geest reageert spontaan en gelijktijdig op het gereflecteerde beeld zonder gehechtheid of tussenkomst, goed of fout, winst of verlies, leven of dood. Wat het moeilijker maakt deze toestand te bereiken, is dat het fysieke beweging (techniek) vereist om tegelijkertijd de geest te begeleiden die reageert op de beelden die erop gereflecteerd worden.

Deze toestand van de geest als een heldere spiegel, of de staat van No-Mind, kan ook worden bereikt door andere spirituele disciplines zoals meditatie. Wat Budo echter uniek maakt, is te vinden in de gelijktijdige en onafscheidelijke belichaming van de geest en de fysieke beweging (de techniek). Dit stadium van training is bekend als het Zwaard van No-Mind, of het Zwaard van Geen-Vorm, en is eveneens bekend als het Zwaard van de Droom. Alleen wanneer dit stadium is bereikt, kan iemands kunst als volledig worden beschouwd.

Shoshin is de instelling (mind) of de houding die nodig is om de leer te volgen. Deze bevat oprechtheid, bescheidenheid, zachtmoedigheid, openheid, uithoudingsvermogen, opoffering en zelfcontrole niet beïnvloed door eigenwaan, oordeel of discriminatie. Het is als een stuk zuiver witte zijde voordat het wordt geverfd. Het is ook een belangrijke voorwaarde voor het eerste stadium, waarin een beginner leert om de basis precies, puntsgewijs, lijn voor lijn, te belichamen met een onwrikbaar geloof in de leer.

Maar Shoshin is niet alleen de instelling die een beginner nodig heeft, deze moet in elke fase van de training aanwezig zijn. De verschijningsvorm van Shoshin verschilt daarom afhankelijk van iemands status, of hij een beginner, midden-gevorderde of een gevorderde student is. Het belangrijkste is dat je uiteindelijk één lichaam van binnen en van buiten wordt en je tenslotte ontwikkelt tot de staat van No-Mind. Dit is de voltooiing van Budo training.

De vastbeslotenheid om je stevig vast te houden aan de instelling van een beginner is een sleutelfactor in de voltooiing van je studie. Maar hoe moeilijk is het om dit te doen! Die vastbeslotenheid is zeer kwetsbaar voor vernietiging door roem, positie of rang of verlies door trots en hoogmoedigheid.

Net als alles wordt Shoshin geconfronteerd met diverse uitdagingen en kan het zich terugtrekken, verzwakken, vervallen of instorten. Het kan ook helderder en sterker worden.

Het is van vitaal belang om tijdens de studie een strikte zelfreflecterende houding te handhaven om bederf en afbreuk van Shoshin te voorkomen. Het is noodzakelijk om vastbesloten te zijn en om niet maar één, maar twee, drie keer uit een crisis te kruipen om steeds door te blijven gaan. Verlies van Shoshin betekent het stoppen van de groei en dit gebeurt bijna altijd waar en wanneer je het niet in de gaten hebt. Dit is een kenmerk van het verliezen van Shoshin. Het is zowel een teken als een resultaat van menselijke arrogantie.

Als arrogantie de belangrijkste oorzaak is van het verlies van Shoshin, dan is bescheidenheid, zijn tegenhanger, nodig om het te behouden. Een bescheiden geest is er één die de diepgang van het pad herkent, angst kent, het bestaan kent van iets dat de eigen werkelijkheid te boven gaat, terwijl hij zijn innerlijke ontwikkeling blijft begrijpen.

Shoshin is ook een idee dat sterk geassocieerd is met zelfverloochening[ii], terwijl arrogantie is gebaseerd op ongeschoolde zelfverzekerdheid en oppervlakkige aanmatiging. In vele opzichten werkt zelfverloochening als een vroedvrouw, die de geboorte stimuleert van een nieuwe rijkdom van het hart. Paradoxaal genoeg, terwijl zelfverloochening verbreedt, verdiept zich de reflectie en het begrip van de menselijke natuur.

Over het algemeen ligt het verschil tussen Amerikanen en Japanners in de vraag of in de studie van Budo ontbering of plezier/genot te verwachten is. Dit lijkt grotendeels toe te schrijven aan de verschillen tussen beide culturen.

Er gaat nog altijd een sterke invloed uit van middeleeuwse denkbeelden binnen de Japanse traditionele kunstzinnige disciplines, met inbegrip van Budo, evenals in het hedendaagse Japanse bewustzijn.

Het is vooral te danken aan Yoshikawa’s werk over Miyamoto Musashi dat Musashi’s leven door Japanners diep gewaardeerd wordt. Hij is nu al lang een bestaande nationale held. Dit komt niet alleen door de waardering voor zijn volbracht zwaard meesterschap, maar ook een waardering voor zijn sobere manier van leven, dat het Japanse bewustzijn diep beweegt. Een soortgelijk respect kan worden gevonden in de houding van Japanners tegenover O-Sensei, de grondlegger van Aikido. Ondanks de verschillen tussen Musashi en O-Sensei (de Zen invloed kenmerkte sterk het leven van Musashi, terwijl het Shintoisme O-Sensei beïnvloedde), is wat deze twee bijzondere individuen gemeen hebben de diepte van hun zelfverloochening.

Het is noodzakelijk om veel aandacht te schenken aan de diepgang van deze zelfverloochening, omdat het bijdraagt aan de geboorte van een nog sterkere zelfbevestiging.

Zelfverloochening is een vitale kracht, die paradoxaal genoeg bijdraagt aan de ontwikkeling van de mens. Door zelfverloochening kan men kosmisch bewustzijn bereiken en grotere zelferkenning realiseren door de beperkingen van het ego te overstijgen.

Dit proces vormt de basis van de progressieve ontwikkeling / structuur, zoals die in de traditionele kunstzinnige disciplines, inclusief Aikido, over het algemeen wordt begrepen. Voordat ik echter dieper op dit onderwerp inga, wil ik kort ingaan op de betekenis van Kata.

De studie en disciplines in Kata zijn de fundamentele en gemeenschappelijke methoden zoals die in de traditionele Japanse kunsten, zoals de thee ceremonie, bloemschikken, schilderen, kalligrafie, dansen, theater en Budo gevonden worden.

Kata is vertaald in het Engels [Nederlands] als vorm. Vorm lijkt echter maar één deel van een groter geheel te bestrijken, het wordt oppervlakkig beperkt tot de fysieke verschijning van Kata.

Terwijl vorm alleen een fysiek deel van het geheel dekt - het zichtbare deel van de Kata, is er een ander element dat binnen in werkt, dat van nature onzichtbaar is. Het is de innerlijke energie die is verbonden met de stroom van het bewustzijn (Ki). Er zijn scholen te vinden in de oude Budo archieven, die Kata beschrijven als de wet van energie (of orde van energie). De betekenis van Kata is daarom niet alleen beperkt tot zijn fysieke verschijning. Die kan met redelijke inspanning worden geleerd en fysiek worden overgedragen, aangezien het zichtbaar is. Het innerlijke deel vereist echter een totaal ander perspectief en een vermogen om het te beheersen. Aangezien het niet fysiek kan worden gezien, kan het niet worden onderwezen, maar moet het opgemerkt en gevoeld worden.

Ki bijvoorbeeld werkt, als een manifestatie van de controle en stroom van het bewustzijn, ... lees verder >

 download  Structuur van Shuhari en de invloed van Shoshin