Shuhari - interview I

Met T.K. Chiba, door I. Shibata

Dit interview is een vervolg op het artikel van Chiba Sensei (1940-2015), over "Structuur van Shuhari en de invloed van Shoshin". Chiba Sensei gaf les in Engeland en Europa, en later in de VS, waar hij in 2000 een eigen organisatie Birankai stichtte voor de vele studenten die hij had verzameld. 

Shibata: Ik las je artikel in de laatste Sansho over Shu-Ha-Ri. Mijn kennis van de Engelse taal is beperkt, maar van wat ik er uit begrijp, vond ik dat het concept dat in Shu-Ha-Ri tot uitdrukking kwam zeer Japans van aard is. Denk je dat Amerikaanse [Westerse] studenten het kunnen begrijpen?

Chiba: “Begrijpen” in Budo (losjes vertaald als martiale kunsten) is een intellectueel begrip dat is gebaseerd op fysieke ervaring. Daarom verwacht ik strikt genomen niet dat Amerikaanse [Westerse] studenten, die geen eerdere ervaring met het concept van Shu-Ha-Ri hebben, haar volledige betekenis begrijpen. Als we echter buiten het domein van Budo stappen, dan verschilt het basisbegrip dat met Shu-Ha-Ri wordt uitgedrukt weinig van een methodologie die de stadia van de menselijke ontwikkeling in ons leven volgt. Daarom ben ik van mening dat het algemene kenmerken heeft die door vele andere culturen kunnen worden begrepen. Ik denk in die zin niet dat het concept zo vreemd is voor Amerikaanse [Westerse] studenten. Ik hoop dat Shu-Ha-Ri aanwijzingen kan geven voor hun toekomstige training.

Shibata: Ik weet dat Shu-Ha-Ri zowel één van de basisconcepten van Japanse Budo als van andere Japanse traditionele artistieke disciplines is. Maar ik weet niet zeker of ik het intellectueel voldoende begrijp. Mijn ‘begrip’ is meer emotioneel, niet intellectueel. Wat ik bedoel is dat een dergelijk concept in mijn ‘vlees en bloed’ zit, als het ware, omdat ik geboren en getogen ben in de traditionele Japanse cultuur. Vandaar dat ik het niet nodig heb gevonden om het concept intellectueel te begrijpen. Vanuit deze achtergrond moet ik dezelfde vraag opnieuw stellen: “Hoeveel begrijpt een Amerikaanse [Westerse] student van Shu-Ha-Ri, een concept dat is ontstaan en gecultiveerd in een specifieke cultuur zoals Japan?”

Chiba: Wat je vraagt is een hele natuurlijke vraag binnen het kader van de Japanse cultuur. Zoals ik hierboven al zei, als we aannemen dat ‘begrip is gebaseerd op ervaring’, dan hebben bijzondere ervaringen en de accumulatie van historische gebeurtenissen de cultuur van ieder land diepgaand beïnvloed. Iemand die in een bepaald land woont, heeft specifieke ervaringen en betekenissen opgedaan. We noemen het ‘cultuur’ in brede zin. Cultuur is niet noodzakelijk intellectueel gecoördineerd en gesystematiseerd. Het staat veeleer dicht bij menselijke fysiologische fenomenen zoals eten, slapen, uitscheiden en zich voortplanten. Er zijn ongeschreven regels die zulke basale fysiologische dagelijkse activiteiten sturen. Ze zitten daarom heel diep in ons bewustzijn.

Nu zal ik jouw vraag beantwoorden: “Begrijpen Amerikaanse [Westerse] studenten een concept dat is ontstaan en gecultiveerd binnen een unieke Japanse cultuur waar taal, traditie en denkwijze anders zijn?” Op grond van wat ik hierboven heb gezegd, ben ik er nogal optimistisch over dat zij dat doen. Ik denk dat wij niet zo drastisch van elkaar kunnen verschillen, omdat wij met dezelfde structuur van het menselijk lichaam te maken hebben, met één hoofd, één romp, twee armen, tien vingers, twee benen. Ik veronderstel dat er mensen in de Westers wereld zijn die intensief fysiek of kunstzinnig trainen, zoals een professionele danser, ambachtsman, musicus, enzovoort, die vergelijkbare ervaringen hebben gehad en die een begrip kunnen hebben dat vergelijkbaar is met het concept dat wordt uitgedrukt met Shu-Ha-Ri.

Shibata: Ik gaf aan dat ik het begrip Shu-Ha-Ri emotioneel begrijp en niet intellectueel. Ik kan hetzelfde zeggen voor andere concepten zoals Jo-Ha-Kyu en Mu Shin in Iaido, of het concept Ki in Aikido. Hoewel deze concepten erg belangrijk voor mij zijn tijdens mijn dagelijkse lesgeven, is mijn intellectuele begrip er van erg vaag. Ze zijn nogal abstract. Hoe ga ik als leraar om met dit soort tegenstrijdigheden?

Chiba: Japanners, vooral diegenen die tot traditionele artistieke disciplines behoren, hebben een gemeenschappelijke, sterke neiging om de intellectuele benadering te verwerpen. Dat betekent niet noodzakelijk dat Japanners het intellect verwerpen. Zij weigeren of sluiten eerder kennis uit die uitsluitend verkregen wordt door intellectueel begrip, zonder op ervaring gebaseerd te zijn. Het benadrukt de verenigde functie en manifestatie van intellect en ervaring. Voor een dergelijk begrijpen, gebruiken de Japanners het begrip Tai Ge of ‘fysiek begrip’ wanneer we ‘begrijpen’ uitdrukken. Ook onderkennen Japanners dat de overdracht van de ware betekenis van een bepaald fenomeen onvolledig is wanneer het uitgedrukt wordt in taal. Dat betekent echter niet, dat Japanners geen belang hechten aan het gebruik van taal. Maar zij onderkennen dat ‘werkelijkheden’ in deze wereld, in veel gevallen, tot de wereld voorbij het domein van de taal behoren.

Deze fundamentele onvolledigheid is echter niet beperkt tot het gebruik van taal. Het omvat ook menselijk gedrag en handelingen. In het geval bijvoorbeeld van een traditionele Japanse artistieke discipline zoals pottenbakken of het maken van een (giet)ijzeren tsuba, laat de kunstenaar of ambachtsman vaak opzettelijk een element in zijn werk achter dat het totale evenwicht verstoort. Dit element kan door de toevallige toeschouwer verkeerd worden opgevat als een loutere onzorgvuldige fout of een gebrek als gevolg van oncontroleerbare elementen in het proces. Maar in werkelijkheid drukt dit element de hoogste spirituele concentratie uit en is het de ultieme expressie van ‘essentie’ door de kunstenaar. In het algemeen lijkt deze actie voor die kunstenaars die perfectie nastreven en zichzelf disciplineren om zulke technische perfectie te bereiken, een tegenstrijdigheid. Paradoxaal genoeg belooft de kunstenaar, door het opgeven van de perfecte harmonie in zijn werk, om een grotere toestand van harmonie met het universum aan te gaan. Met de Japanse esthetische zin ziet hij de totale harmonie van het universum en een mens, wiens bestaan eindig is. Met andere woorden, we zien een ontmoeting tussen de eindige mens en het absolute wezen, die niet fysiek kan worden gezien, binnen het relatieve bestaan van het kunstwerk. En paradoxaal genoeg is er binnen de ontmoeting een plaats om voor altijd naar de volmaaktheid van de eeuwige schoonheid te zoeken, want de ultieme volkomenheid is niets anders dan het einde van een bestaan. Ik geloof dat het creëren van kunst terwijl je in contact bent met de eeuwigheid zo een concept is als ik hier heb beschreven. Dergelijk artistiek werk wekt diepe menselijke emoties op binnen de context van de manier van leven. Het kan geïnterpreteerd worden als een gebed, aangezien de kunstenaar het uiteindelijke resultaat aan God overlaat terwijl hij de ultieme volmaaktheid nastreeft.

Je zei dat je een tegenstrijdigheid in jezelf ervaart, dat hoewel je deze concepten emotioneel begrijpt, je ze niet logisch kunt systematiseren. Ik denk dat de bron van de creativiteit en ontwikkeling van jouw Budo in zulk lijden ligt. Zoals ik al eerder zei, hoeven dergelijke concepten niet in logische volgorde te worden geplaatst, maar ik ben er zeker van dat jouw concept organisch zal worden verenigd en ontwikkeld als je de essentie van je training begrijpt en daar Gyo of ‘zelfdiscipline’ bovenop opbouwt. Als er een wortel is, is er een stam, en als er een stam is, zijn er takken, en als er takken zijn, dan zullen er bladeren groeien, en dus zullen er bloemen bloeien.

Shibata: Ik geloof dat Japanse Budo tegengesteld is aan de Westerse cultuur, waar dingen eerst mentaal moeten worden begrepen voordat enige actie ondernomen kan worden. Traditionele Budo heeft de neiging logische verklaringen te vermijden en vaak zullen leraren van leerlingen eisen dat ze trainen en trainen. Miyamoto Musashi zei lang geleden dat je met intense zelfdiscipline tienduizenden dagen moet trainen. Yamaoka Tesshu deed zeven opeenvolgende dagen kendo training.[1]

Chiba: In de traditionele Japanse samenleving wordt aangenomen dat taal ontoereikend is voor de overdracht van de waarheid. Het volgt de wereld van de ‘mystieke doctrine’ die tegengesteld is aan de materialistische wereld waarin wij leven, waar fenomenen niet kunnen bestaan als ze niet logisch verklaard kunnen worden. Erkennen dat taal of logica niet de realiteit van het universum kan verklaren, dwingt ons uiteindelijk om symboliek of metaforen te gebruiken om de schijnbaar onmogelijke kloof te vullen. Ik denk dat abstracte kunst de uitdrukking is van de poging van de mens om het kader en de beperkingen van vooraf vastgelegde concepten te doorbreken om de realiteit van het universum te benaderen.

In traditionele Japanse krijgskunsten bijvoorbeeld, verloopt overdracht van Gokui of ‘de geheime doctrine’ vaak via dichtkunst of abstracte figuren zoals Ο Δ □ (cirkel driehoek vierkant) of godenreeksen. Dit is echter verre van een intellectuele of logische methode. Als je er op een hedendaagse manier over nadenkt, dan lijkt het een zeer onzekere methode van overdracht. Je kunt echter het abstracte karakter van de geheime doctrine begrijpen als je bedenkt dat een dergelijke overdracht voortkomt uit de wanhopige situatie van een leraar die wacht op de zelfontplooiing van de leerling, aangezien Gokui niet mechanisch van een leraar op een leerling kan worden overgedragen. De transmissie van de geheime doctrine kan alleen optreden in het domein waar persoonlijkheden niet tegenover elkaar staan, omdat het niet kan worden overgedragen van de éne persoonlijkheid op de andere.  Ik kan niet ontkennen dat er twee persoonlijkheden, de één gevend en de ander ontvangend, betrokken zijn bij zo een overdracht. In werkelijkheid kan het echter alleen plaatsvinden in de diepte van de innerlijke ervaring van de ontvanger, waar zelfs een leraar niet kan komen. Het enige wat een leerkracht kan doen is de leerling naar een wanhopige situatie brengen, zoals de rand van een hoge klif, en hem eraf duwen. De Zen Koan drukt deze situatie uit als: Zet nog een stap verder aan het einde van een paal van 100 voet.

Het is belangrijk een suggestie met een abstract idee of een metafoor te gebruiken om de verbeelding van het individu op te wekken en hem te helpen creatief de technieken te begrijpen. Met andere woorden, het is noodzakelijk om de ontwikkeling van de creativiteit van het individu af te wachten, waar innerlijke groei en verandering samenkomen terwijl de leerling zich door verschillende stadia van leren heen ontwikkelt.

Het is niet zorgvuldig opgebouwde logica of systemen die de leerlingen in staat stellen om de waarheid te vatten, maar er aan tegengestelde vormen van leren zoals intuïtieve, religieuze of kunstzinnige emoties. Daarom kan de fysieke beweging of het kunstenaarschap van goed getrainde performers ons zo krachtig bewegen en onze levens direct van binnenuit inspireren, veel meer dan logica of systematische werken.

Shibata: Ik heb het idee dat jouw artikel over Shu-Ha-Ri het concept Kata of ‘vormen’ en de fundamentele rol ervan in de drie stappen van creatieve ontwikkeling beschrijft. Het kan worden samengevat als “leer de Kata en ga voorbij de Kata …”. In je artikel zeg je dat je je persoonlijke karakter moet ontkennen om het maximaal te kunnen ontwikkelen, binnen de leerstadia van Kata. Misschien kan ik het stellen als “ontkenning om je zelf te kunnen erkennen …”. Het concept van Kata komt veel voor in veel traditionele Japanse kunstzinnige disciplines en de Japanners beschouwen het als belangrijk. Het lijkt er echter op dat het concept van Kata niet zo belangrijk is in Westerse culturen.

Chiba: Kata in Budo manifesteert de meest efficiënte gedragsprincipes als het gaat om hoe je je geest en lichaam gebruikt tijdens bewegingen wanneer je geconfronteerd wordt met vijanden. Het is belangrijk om te onthouden dat Kata niet zijn ontstaan door logische stappen, maar door intuïtieve gedragingen en handelingen in gevechtssituaties. Daarna werden ze geordend en gesystematiseerd om doorgegeven te worden aan toekomstige generaties. Maar hoe uitstekend ze ook mogen zijn, Kata zijn slechts ontleende vormen.

Kata kunnen als objectieve technieken binnen zeer beperkte situaties bestaan, ... lees verder >

 download  Shuhari - interview I

Foto: https://aikidosphere.com/chiba-sensei-s-profile